معلق میان ترهات شبه روشنفکرانه و ژست های شبه سنتی(درباره فیلم من مادر هستم)

معلق میان ترهات شبه روشنفکرانه و ژست های شبه سنتی

(نگاهی گذرا به من مادر هستم آخرین ساخته فریدون جیرانی)

 

1-   1- نشان دادن واقعیت های اجتماعی به این بهانه که هست بسیار خنده دار است حالا وقتی که ادعای اصلاح هم در میان باشد دیگر به حماقت میل می­کند. اساتید اخلاق توصیه می کنند به عمل به معروف تا جایی که برای انسان ملکه شود و می­گویند مثلا به خاطر این که واقف به معنی حقیقی و بطون قرآن نیستید قرائتش را ترک نکنید که این وسوسه شیطان است . مشابه همین منظق را هم درباره عمل زشت و منکر داریم . اما دوستان ما تصور می­کنند که عمل کردن یک پایگاه نظری دارد و انسان بر اساس مجموعه ای از اطلاعات تاکید می­کنم مجموعه ای از اطلاعات تصمیم می­گیرد و عملش را ساماندهی می­کند . و همین باعث می­شود تا بیش از هفتاد دقیقه صحنه های شرب خمر و زنا و ... را به نمایش در آورند تا به اصطلاح نقدش کنند .

2-    2- صحبت کردن از طبقه کار بسیار دشواری است . طبقه مفهومی است که در نظرگاه خاصی از جامعه شناسی طرح می­شود و نمیتوان آن را در هر جایی به کار برد و به همه گروهها نسبت داد و مدام از تعابیر طبقه روشنفکری و طبقه مذهبی و از این دست استفاده کرد بدون تذکر به معنی و مفهوم آن. حال اگر از روی تسامح این تعابیر را بپذیریم حتما باید بپذیرم که وقتی از این لفظ برای دلالت بر گروهی خاص استفاده می­کنیم قصد داریم تا آن گروه را از سایرین به لحاظ اندیشه و کنش و ... متمایز کنیم . اما شخصیت های فیلم آقای جیرانی به شدت بی هویت اند و اصلا روی زمین نیستند . برای مثال نادر (فرهاد اصلانی) که از ابتدای فیلم مشروب خوار و بی قید نشان داده می­شود به یکباره هنگامی که سیمین(پانته آ بهرام) دختری که نادر در جوانی با او رابطه داشته و حتی کار به کورتاژ و سقط جنین هم رسیده است وارد خانه نادر می شود؛ نادر از این که با حوله  برابر او ظاهر شود خجالت کشیده و بدو بدو به سمت اتاق می­رود تا لباس عوض کند! نماینده سنت در فیلم از همین دست کارهاست و روشنفکری را هم مشروب خواری و تابلو های نقاشی آویزان شده به در و دیوار و چند قطعه موسیقی نمایندگی می­کنند!

3-    3- پانزده دقیقه پایانی فیلم دست فیلم را رو میکند . در آخرین سکانسی که دادگاه در آن نمایش داده می­شود نادر که هم پدر و هم وکیل آوا (باران کوثری) شخصیت محوری فیلم است در طی دیالوگی طولانی می­گوید که دختر او مقصر نیست و پاک ومعصوم است (آوا در حالی که به شدت مست بوده تن به زنا با سعید(حبیب رضایی) که دوست صمیمی پدرش است و او را عمو خطاب می­کند میدهد و در ادامه فیلم دست به قتل سعید می­زند .) و آن کسی که مقصر است و باید مجازات شود خود اوست چرا که در جوانی با سیمین(همسر سعید) رابطه داشته و بعد او را مجبور به سقط جنین کرده و باعث شده او دیگر توانایی بارداری نداشته باشد ! در یکی دیگر از سکانس ها پایانی وقتی می­خواهند آوا را برای اعدام و اجرای حکم قصاص ببرند روحانی که موظف است دقایق آخر با آوا صحبت کند  این آیه از قرآن کریم را برایش تلاوت می­کند : «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» و آیه را اینگونه معنی میکند که :«بگو ای بندگان من ای کسانی که زیاده روی کردید در گناه...» و دوستان ما همین ترجمه غلط را مبنای فیلم قرار داده اند و در واقع پیام فیلم اینست که کمتر مشروب بخورید و در زنا کردن اسراف نکنید تا به سرنوشت شخصیت های فیلم دچار نشوید ...!

4-    4- و در آخر باید گفت آقای جیرانی آمدیم بی خیال همه مطالب بالا شدیم با این ادعا که شما فیلم اجتماعی ساخته اید چگونه کنار بیاییم ؟ فیلمی که شخصیت هایش به شدت مذبذبند و متعلق به ناکجا آبادند کدام اجتماع را نمایندگی می­کند ؟ کدام جامعه را نقد می­کند ؟